کتاب

نام كتاب: إعلام الورى بأعلام الهدى‏  نويسنده: فضل بن حسن طبرسى‏  وفات: ۵۴۸ ق‏  تعداد جلد واقعى: ۲  زبان: عربى‏ موضوع: چهارده معصوم عليهم السلام‏

إعلام الوری بأعلام الهدی: این اثر یك دوره تاریخ چهارده معصوم است كه نوشته عالم بزرگ شیعه امامیه أمین الاسلام، فضل بن حسن طبرِسی(متوفای ۵۴۸) است. بنا به آنچه در مقدمه كتاب آمده، مؤلف این اثر را برای یكی از ملوك آل باوند نوشته است.

منابع كتاب: ‏ مؤلف كه از شیعیان معتدل به شمار می‌‏رود كتاب خود را به گونه‏ای گردآورده كه مورد قبول شیعه و سنی باشد. از این رو بخشی از منابع خود را از كتب اهل سنت قرار داده است. صحیح بخاری، صحیح مسلم، دلائل النبوة ابوبكر بیهقی، كتاب المعرفة ابوعبدالله بن منده، شرف المصطفی ابو سعید خرگوشی، مقاتل الطالبیین ابوالفرج اصفهانی، عیون الأخبار ابن قتیبة از جمله منابع او هستند. چنانكه از منابع شیعی او می‏توان به كتاب كافی، عیون أخبارالرضا علیه‌السلام، كمال الدین، الغیبة شیخ مفید اشاره كرد. با توجه به شباهت موضوع و محتوای اعلام الوری با كتاب الارشاد شیخ مفید، بخشی از مطالب آن را می‌توان برگرفته از آن دانست.

اهتمام طبرسی به سیره رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم ستودنی است زیرا كمتر كتابی از متقدمان شیعه درباره سیره آن حضرت تدوین شده است. از ویژگی‏ های اعلام الوری آن است كه مطالب زیادی از كتاب أبان بن عثمان احمر بجلی صحابی امام صادق علیه‌السلام  نقل كرده كه اكنون این كتاب از بین رفته و تنها از طریق كتاب اعلام الوری به گزارش‏ های آن دسترسی داریم.

محتوای كتاب‏: إعلام الوری چهار ركن دارد و هر ركن چندین باب و فصل را در خود جای داده است. از این اركان یكی به شرح زندگانی رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم و حضرت زهرا (س) است. ركن دوم زندگی امیرمؤمنان علیه‌السلام و ركن سوم شرح حال امام دوم تا یازدهم (علیهم‌السلام) است و ركن چهارم مختص امام عصر(عج) شامل زندگی و اثبات امامت آن حضرت، علت غیبت و جواب شبهه ‏های مطرح شده پیرامون آن حضرت است. این كتاب در دوره‏های مختلف قابل توجه بوده و نویسندگان شیعی به آن استناد كرده ‏اند، چنانكه از منابع مجلسی در بحار به شمار می‌رود. گویا زمانی نسخه ‏ای از آن بدون نام طبرسی یافت شده كه با عنوان ربیع الشیعة شهرت یافته و به سید ابن طاووس (متوفای ۶۶۴) نسبت داده شده است. در حالی كه اهل فن، این دو را یك كتاب می‌‏دانند .

جایگاه و شخصیت أمین الإسلام طبرسی‏:

ابو علی، فضل بن حسن بن فضل طبرسی، معروف به امین الاسلام طبرسی در حدود سال‏ های ۴۶۰ تا ۴۷۰ هجری در مشهد مقدس به دنیا آمد. او را بسیاری از بزرگان، منسوب به طبرستان دانسته ‏اند كه در این صورت طَبَرسی خوانده می‌‏شود. اما بنابر تحقیق چنین نیست، بلكه طبرسی منسوب به تفرش است و تلفظ آن طَبرِسی است بر وزن تَفرِشی می‌باشد، زیرا: اولا: اگر از طبرستان بود نسبت او طبری می‌شد نه طبرسی. ثانیا: بیهقی در كتاب تاریخ بیهق او را منسوب به تفرش می‌‏داند و با توجه به هم عصر بودن آنان و اینكه هر دو چند سال در بیهق بوده‏ اند و با یكدیگر آشنایی نزدیك داشته ‏اند قول بیهقی مقدم بر دیگران است.

عنوان طبرسی بیشتر اوقات بر امین الاسلام طبرسی صاحب مجمع البیان اطلاق می‌‏گردد. اما علاوه بر او بر بعضی دیگر از بزرگان نیز اطلاق می‌شود از جمله:

۱- احمد بن علی طبرسی مؤلف كتاب احتجاج كه معاصر امین الاسلام است.

۲- حسن بن فضل طبرسی فرزند مؤلف و نویسنده كتاب مكارم الأخلاق.

۳- ابو محمد بن فضل طبرسی كه معاصر امین الاسلام است و ابن شهر آشوب از او نیز روایت نقل كرده است و...

خاندان‏ طبرسی: خاندان طبرسی از خاندان‏های معروف بین شیعیان است. پدر او حسن بن فضل‏، خود از علمای عصر خویش بوده است. فرزند او رضی الدین، حسن بن فضل طبرسی‏ نیز چون خورشیدی در آسمان علم و زهد و تقوا می‌‏درخشد. او از شاگردان پدر بوده و مؤلف كتب فراوانی از جمله مكارم الأخلاق‏ می‌‏باشد.

نوه امین الاسلام طبرسی نیز دنباله راه پدر و جد خویش را گرفته و كتابی ارزشمند چون مشكاة الأنوار از او به یادگار مانده است.

مشایخ و اساتید طبرسی: از مهم‏ترین اساتید و مشایخ فضل بن حسن طبرسی می‌توان به:

۱- ابو علی طوسی، فرزند شیخ الطائفه، شیخ طوسی‏ ۲- حسن بن حسین، جد شیخ منتجب الدین صاحب كتاب فهرست‏ ۳- موفق الدین بكر آبادی‏  ۴- ابو الحسن، عبید الله بیهقی‏ ۵ - شیخ جعفر دوریستی كه از شاگردان شیخ مفید است، اشاره نمود.

شاگردان‏ طبرسی: شاگردانی كه توسط عالمی بزرگ و مفسّری گرانقدر چون طبرسی تربیت شوند یكی از دو ركن اساسی را كه استاد باشد یافته ‏اند و اگر ركن دیگر كه استعداد و تلاش شاگرد باشد را هم داشته باشند در مدتی كوتاه به مقامات بلندی دست خواهند یافت و از ستارگان درخشان آسمان علم و دانش خواهند شد. شاگردان مرحوم امین الاسلام طبرسی بسیارند، اما از جمله چهره ‏های سرشناس آنها می‌‏توان به:

۱- فرزند بزرگوار او رضی الدین حسن بن فضل طبرسی، صاحب كتاب شریف مكارم الأخلاق‏ ۲- ابن شهر آشوب مازندرانی، مؤلف كتاب معالم العلماء  ۳- شیخ منتجب الدین صاحب فهرست‏ ۴- قطب الدین راوندی‏  ۵ - عبد الله بن جعفر دوریستی‏  ۶- شاذان بن جبرئیل قمی و... اشاره نمود.

آثار و تألیفات‏ طبرسی: بزرگانی چون بیهقی وقتی سخن از تألیفات طبرسی به میان آورده ‏اند تألیفات او را «كثیر» دانسته ‏اند، كه طبرسی دارای تألیفات زیادی است. اما آنچه به دست ما رسیده به ۲۰ عنوان نمی‏رسد و قطعا تألیفات او بیشتر از این مقدار بوده.

از جمله كتب طبرسی عبارتند از:

۱- مجمع البیان در تفسیر قرآن كه در ۱۰ جلد تألیف شده. این كتاب از بهترین تفاسیر شیعه است و شهرتی جهانی دارد.

۲- الكاف الشّاف من كتاب الكشاف، خلاصه ‏ای است از كتاب تفسیر كشاف زمخشری. ۳- جوامع الجامع.  مصنف اولین تفسیری كه نوشت مجمع البیان بود و در آن زمان كشاف زمخشری را ندیده بود اما پس از اطلاع از كتاب كشاف، تفسیر جوامع الجامع را نوشت كه به طور مختصر، جامع فواید مجمع و كشاف باشد.

۴- المستمد من البیان (از البیان شیخ طوسی انتخاب شده).  ۵- الوافی در تفسیر قرآن. ۶- إعلام الوری بأعلام الهدی، در فضائل ائمه علیهم‌السلام.  ۷- تاج الموالید در اَنساب.  ۸ - الآداب الدینیة للخزانة المعینیة.  ۹- النور المبین. ۱۰- كنوز النجاح. ۱۱- عدة السفر و عمدة الحضر و...

وفات‏ طبرسی: مفسر بزرگ قرآن و عالم ربّانی، امین الاسلام طبرسی پس از حدود ۹۰ سال زندگی سراسر تلاش و مجاهده در سال ۵۴۸ هجری در بیهق‏ از دنیا رفت. بنابر نقل بزرگانی چون علامه سید محسن امین، طبرسی به مرگ طبیعی از دنیا نرفت؛ بلكه به دست دشمنان به شهادت رسید، اما از جزئیات شهادت او اطلاعی در دست نیست. بدن مطهر او را از بیهق به مشهد مقدس انتقال داده و در جوار مرقد امام هشتم شیعیان علیه‌السلام به خاك سپردند. مرقد شریف او هم اكنون نیز زیارتگاه شیعیان و ارادتمندان خاندان پیامبر علیهم‌السلام است.

منبع: مجموعه سیره معصومین